e.e. cummings: Advice to a young poet

Τρίτη 2 Ιουλίου 2013

Αρχαία Μέλισσα



Γιώγια Σιώκου:  «Αρχαία Μέλισσα» 
Μετάφραση στην Αγγλική γλώσσα:  Ντέιβιντ Κόνολι 
Εκδόσεις Τυπωθήτω

 

Εκατόν είκοσι συνολικά ποιήματα απαρτίζουν τη δίγλωσση αυτή συλλογή των εκατόν πενήντα πέντε σελίδων της «Αρχαίας Μέλισσας».   Εξήντα στολίδια της ελληνικής γλώσσας στοιχισμένα στις αριστερές σελίδες.  Απέναντί τους, στα δεξιά,  τα εξήντα αγγλικά τους δίδυμα, αντικριστά.  Δημιουργός και μεταφραστής σε πλήρη σύμπλευση.  Διπλή η απόλαυση του αναγνώστη που γνωρίζει να διαβάζει αισθαντικά  και στις δύο γλώσσες.   

Σύμβολο θέλησης και υπέρβασης η μέλισσα.  Γιατί αεροδυναμικά, τα μικροσκοπικά, αραχνοΰφαντα φτερά της, σε σύγκριση με το ευμέγεθες σώμα της, δεν δικαιολογούν πτητικές ικανότητες.  Όμως εκείνη, ενστικτωδώς, υπερπηδά το εμπόδιο της φυσικής της διάπλασης χάρη στη δύναμη της θέλησης,  την έμφυτη ανάγκη να πετάξει, ν’ αναζητήσει, να τρυγήσει το νέκταρ και ακάματα να εργαστεί στην κυψέλη της για να συνθέσει το μέλι.  Κάπως έτσι φαντάζομαι πως επιτελείται η ποιητική δημιουργία, αλλά και η μετάφραση της ποίησης, που με τη σειρά της καλείται ως άλλη μέλισσα να υπερκεράσει τους νόμους της αεροδυναμικής και με τα δικά της γοργοκίνητα φτερά να μεταφέρει ανέπαφα τα νοήματα και την ατμόσφαιρα του ποιητικού γίγνεσθαι πέρα από τα γλωσσικά του σύνορα. 

Από τις χρυσές μέλισσες ενός περίτεχνου ταφικού μακεδονικού διαδήματος δανείζεται τον τίτλο της ποιητικής της συλλογής η Γιώγια Σιώκου.  Ωσάν αρχαία μέλισσα η ποιητική της περσόνα, ανοίγει φτερά αχειροποίητα και ξεκινά το μεγάλο οικουμενικό της ταξίδι.  Στις «ρωγμές»  των σύγχρονων καιρών κοντοστέκεται.  Και αγωνιά καθώς τις πλησιάζει, καθώς τις αποκαλύπτει μία-μία, ψηλαφίζοντάς τες αισθαντικά με τις μικροσκοπικές τις κεραίες. 

Αγωνιά στη συνειδητοποίηση της ανθρώπινης μοναξιάς, της φτώχειας και της εξαθλίωσης των ξεχασμένων όλου του κόσμου, των άστεγων, αλλά κυρίως των παιδιών, των λησμονημένων παιδιών της Αφρικής, της Καμπόζης, του Κοσόβου, του Βουκουρεστίου.

«Τρίζουν τα δέντρα της ερημιάς          The wasteland’s trees creak,
στο φέγγος λησμονημένων παιδιών      in the glow of forgotten children,
καθώς απόκοσμα βυθίζονται                as eerily they sink
σε βάραθρα υπονόμων.                        into the sewers’ abyss.

Ταπεινωμένα κουρνιάζουν                   Humbled they snuggle
σε καμπύλες υδρατμών                       in the vapour’s curves,
εισπνέουν κόλα κι ονειρεύονται           they sniff glue and dream
άγρια μύρτιλλα.                                  of wild myrtillo.
Μένα μονόξυλο του νου                   In a dugout of the mind
Το λυγμό των άστρων περιπλέουν        they circumnavigate the stars’ sobbing.»

Στα σκοτεινά υπόγεια του Βουκουρεστίου κατεβαίνουν οι ξεχασμένοι όλων των ειδών.  “Τεντώνουν τους ισχυρούς μυώνες/του στήθους τους/στη σκόνη της λήθης/και ταλαντεύονται/σ’ αιώνα άστεγο».   Άστεγοι γέροι, ναρκομανείς, μα προπαντός παιδιά.  Σύμφωνα  με έρευνες διεθνών οργανισμών, πολλοί πλούτισαν πρόσφατα στη Ρουμανία εμπορευόμενοι παιδιά.  Πιστεύεται ότι τα διέθεσαν σε κυκλώματα παιδικής πορνείας.  Ορισμένα τα συγκέντρωσαν οι αρχές σε καταφύγια, σε μικρούς ξενώνες, όπου βρίσκουν φροντίδα.  Ωστόσο, μεγάλο μέρος ζει στους υπονόμους ρουφώντας μέσα από σακούλες μια διαλυτική ουσία, την κόλα, ένα είδος ναρκωτικού που  προμηθεύονται φτηνά από τα χρωματοπωλεία. 

Σε ένα άλλο ποίημα, για να αναφέρουμε ακόμη ένα από τα πολλά της συλλογής με κεντρικό θέμα την παιδική εγκατάλειψη, τη φτώχεια και την εκμετάλλευση, ο μικρός Μπαζίλ, «ορφανός», από την «Ακτή της Σενεγάλης», δεν θα καταφέρει να περπατήσει «τα παραμυθένια μονοπάτια με τα βατόμουρα».  Οι άθλιες συνθήκες των μεταλλείων όπου είναι υποχρεωμένος να εργάζεται θα φέρουν τις επακόλουθες ασθένειες, τις αναπνευστικές λοιμώξεις, το άσμα, τη βρογχίτιδα, τη φυματίωση, τον αργό και αναπόφευκτο θάνατο. 

«Ο μικρός Μπαζίλ,                                          Little Bazil,
oρφανός,                                                         an orphan,
από την ακτή της Σενεγάλης,                           from the coast of Senegal,
στα πηχτά σκοτάδια                                        each dawn
αρχαίων ορυχείων                                           in the thick darkness
κάθε αυγή                                                        of ancient mines
απεγνωσμένα αποζητούσε                                despondently sought
παραμυθένια μονοπάτια με βατόμουρα.           fairytale footpaths with brambles.

Ώσπου ξεψύχησε                                            Till the sand dunes’ song
το τραγούδι των αμμόλοφων.                        expired.
Στις θίνες                                                       In the reeds
ο λυγμός πια, δεν τρικυμίζει.                          the sobbing no longer swells.»


Εμβριθής και βαθυστόχαστος ο μονόλογος της περσόνας-μέλισσας, απηχεί τα αλησμόνητα ριζοσπαστικά ποιήματα των μεγάλων ρομαντικών, του Γουίλιαμ Μπλέηκ και της Ελίζαμπεθ Μράουνιγκ με πρωταγωνιστές μικρούς εργάτες, τα παιδιά.   Ποιήματα με πολιτικοκοινωνικές προεκτάσεις, που όπως και αυτά της Γιώγιας Σιώκου, δεν απευθύνονται σε παιδιά, αλλά στοχεύουν μέσα από μια βουβή σχεδόν διαμαρτυρία να αφυπνίσουν τους ενήλικες και να τους προτρέξουν να συνειδητοποιήσουν πως η απόλυτη φτώχεια, η εξαθλίωση και η κοινωνική αδικία δεν συνάδουν με τα επιτεύγματα του πολιτισμού μας. 

Πετά υπερκόσμια, περιπλανιέται, παρατηρεί, επικάθεται και γονιμοποιεί η περσόνα-μέλισσα.  Κάθε της κίνηση και ένα ποίημα, μια συγκεκριμένη απεικόνιση της αμφίδρομης σχέσης της ποιήτριας με τον άνθρωπο, τη φύση που δεινοπαθεί από τους ρύπους, τις φωτιές και την κλιματική αλλαγή, αλλά και τα ίδια της τα συναισθήματα. 

Στο ποίημα «Μια Ηλιακτίδα»,  η διαδικασία της ποιητικής δημιουργίας, ως απεικόνιση της αγωνίας για την τύχη του φυσικού περιβάλλοντος, σκιαγραφείται με τρόπο αποκαλυπτικό.

«Μια ηλιαχτίδα από μακρινό γαλαξία                         A sunray from a distant galaxy
γκρεμίστηκε                                                                  fell
στα ερειπωμένα τείχη της Φορτέτσας.                          upon the Fortetsa’s ruined walls.

Από τότε την υφαίνω μεαρινούς γυρεόκοκκους         Εver since Ive been weaving it with spring pollen,
απειλούμενα φυτά, οστρακόδερμα συναίνεσης,           endangered plants, consents shellfish,
αίμα στυφό                                                               blood acrid
από την απελευθέρωση του μεθανίου,                        from the release of methane,
καθώς λιώνουν αιώνιοι πάγοι                                    as ancient glaciers melt
και πολικές αρκούδες χάνονται στο σέλας.                  and polar bears vanish into the northern lights.
Με κόκκινες κλωστές ουτοπίας και αυταπάρνησης       With red threads of utopia and self-denial
γαλαξίες με νεφέλες συνδέω,                                       I link galaxies with clouds
και ρίχνω στο στημόνι.                                              and cast the warp

Όλα σχεδόν τα ποιήματα της συλλογής, απεικονίζουν-- αφαιρετικά και με υπερρεαλιστική διάθεση-- αδιαμφισβήτητες «ρωγμές» των ημερών μας.  Λέξεις κλειδιά, επιλεγμένες με περίσσιο συναίσθημα, συνθέτουν μικρούς, βαθυστόχαστους στίχους, που σαν μικροσκοπικά, λιλιπούτεια βέλη, στοχεύουν και εκτοξεύονται με κατεύθυνση τις συνειδήσεις, την αδράνεια των προηγμένων πολιτισμών να σταθούν και να «θεραπεύσουν» τις μεγάλες πληγές της ανθρωπότητας και του πλανήτη. 

«Και ανατινάξαμε τους κοραλλιογενείς υφάλους          And we blew up the coral reefs.

Σπάσαμε τα φωνήεντα                                                We smashed the vowels
και ερμηνεύσαμε τις ραψωδίες με σύμφωνα.                 and with consonants interpreted the rhapsodies.
Ταπεινώσαμε το μεγαλείο της απλότητας.                   We humbled simplicitys grandeur.

Στενάζει ο στίχος, αγωνιά και βουβά διαμαρτύρεται για το αύριο που θα ξημερώσει, τις γενιές των παιδιών που μέλλουν να θυσιαστούν στο βωμό της ανεύθυνης και ανεξέλεγκτης ανάπτυξης, της ανάπτυξης χωρίς όρια και κανόνες.

«Ώσπου κροτάλισε η σιωπή                                         Till there thundered the silence
απεμπλουτισμένου ουρανίου.                                       of enriched uranium.

Στο βωμό της Αυλίδας                                                On Auliss altar
Αγαμέμνονες θυσιάζουν απογόνους.                            Agamemnons sacrifice descendants

Έτσι, βαθύτατα πληγωμένη, άστεγη —χωρίς κυψέλη— η αρχαία μέλισσα βυθίζεται στους οικείους δαιδάλους της παλαιότερης και νεώτερης ιστορικής μνήμης, κοντοστέκεται στα νησιά του Αιγαίου πελάγους, την πατρική της Κρήτη, την Ήπειρο, το Λαύριο και καταλήγει στην Αθήνα.  Εκεί, στην Αθήνα, θ’ αναζητήσει σκέπη κάτω από τον ουράνιο θόλο του Παρθενώνα και ακινητοποιώντας το χρόνο θα συνθέσει με φως το σκηνικό της ποιητικής της εξόδου. 

Ο Ρόμπερτ Φρόστ, ο μεγάλος αμερικανός ποιητής, είχε πει πως η ποίηση χάνεται με τη μετάφραση.    Χρόνια τώρα με στοιχειώνει αυτή του η ρήση καθώς αναλογίζομαι ότι χωρίς την τέχνη της μετάφρασης, η παγκόσμια ποίηση θα ήταν καθηλωμένη στα γεωγραφικά, πολιτισμικά και γλωσσικά της όρια.   Το ζητούμενο στη μετάφραση της ποίησης δεν είναι η δημιουργία ενός ακριβούς αντίγραφου.  Άλλωστε, η απόλυτη μίμηση, η μίμηση των φθόγγων, των ήχων, των παρηχήσεων, του ρυθμού και των σχημάτων λόγου, είναι αδύνατη.  Το ζητούμενο είναι να κατέχει ο ποιητής μεταφραστής, εκτός από τη γλώσσα, την τέχνη της αποκάλυψης.  Να μπορεί, με απλά λόγια, να μετατρέπει το άγνωστο σε οικείο, να το αποκαλύπτει και να του δίνει φτερά να ταξιδέψει πέρα από τη χώρα που γεννήθηκε.  Ο Νταίηβιντ Κόνολι την κατέχει καλά αυτήν την τέχνη.  Και όπως ολόκληρο το μεταφραστικό του έργο, έτσι και η «Αρχαία Μέλισσα» δεν χάνεται ούτε στιγμή στη μετάφρασή του.  Αντίθετα μάλιστα.  Αποκαλύπτεται σε όλη της τη διάσταση και ως Ancient Bee πετά με τα δικά της φτερά τα αχειροποίητα και σκορπίζει τα μηνύματά της πέρα από την περιορισμένη επικράτεια της ελληνικής γλώσσας.  Για την μεγάλη του προσφορά στην σύγχρονη και νεώτερη ελληνική ποίηση μέσα από τις αισθαντικές του μεταφράσεις, εμείς οι Έλληνες από καρδιάς τον ευχαριστούμε. 


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου